مروری بر مقالۀ ایمان در سازمان های ایمان محور کجاست؟

سیر تحول و عمل خدمات مبتنی بر ایمان برای بی  خانمان ها در بریتانیا

موضوع و هدف مقاله[۱]

این مقاله که در سال ۲۰۱۴م توسط سارا جانسون[۲] منتشر شده، بر روی شیوه‌هایی که ایمان در مؤسسه‌های خیریۀ ایمان محور[۳] بروز می‌یابد تمرکز کرده است. از آنجایی که با گذشت زمان پیوند میان خیریه‌ها و سازمان‌های مذهبی مخدوش شده؛‌ وابستگی برخی پروژه‌ها به این نوع سازمان‌ها نیز تنها در اسناد قدیمی به جای مانده است. بر اساس این مطالعه، افراد بی‌خانمان کمتر متوجه تفاوت بین سازمان‌های خیریه‌ای ایمان محور و سکولار هستند و همواره تنها به تفاوت‌های مبهمی میان آنان اشاره می‌کنند. مطالعۀ حاضر، سازمان‌های ایمان محور را آسیب‌شناسی می‌کند و با تأکید بر پیچیدگی و ساختار منحصر به فردشان تمایزشان با سازمان‌های سکولار را نشان می‌دهد. سپس به فرایند انتقال ایمان در سازمان‌های ایمان محور می‌پردازد و در نهایت این مقاله پیشنهاد می‌کند که تفاوت بین سازمان‌های خیریه‌ای ایمان محور با سکولار نباید به شکل افراطی‌ای افزایش یابد و نباید دوگانگی‌ میان آنان تشدید شود چرا که این دو نوع سازمان بسیار شبیه هم عمل می‌کنند و حتی حمایت‌های معنوی در هر دو نوع سازمان رخ می‌دهد.

پرسش‌های پژوهش

1. آیا تمایز هستی‌شناسانه بین فضای سازمان‌های ایمان محور با سازمان‌های سکولار وجود دارد؟
2. آیا ذی‌نفعان این خدمات متوجه تفاوت این دو نوع سازمان می‌شوند؟ و آیا برای آن‌ها اهمیتی دارد؟

مقدمه

ایمان همواره نقش کلیدی‌ای در حمایت از بی‌خانمان‌ها و کمک به آن‌ها بازی می‌کرده است و از این جهت اکثر سازمان‌های خیریه‌ای در انگلیس تاریخچۀ مذهبی دارند. این سازمان‌ها در دهۀ گذشته دوباره مهم تلقی شدند و در ایالت متحدۀ آمریکا، تحت نظارت بوش «برنامۀ ابتکاری ایمان محور[۴]» انجام شد که هدف آن افزایش مشارکت سازمان‌های ایمان محور در خدمات‌رسانی  عمومی بود. سازمان‌های ایمان محور در طیف‌های گوناگون جغرافیایی و جمعیتی پدیدار می‌شوند. آن‌ها هم سازمان‌های بین المللی مثل ارتش رستگاری[۵] و هم سازمان‌های کوچک محلی را در برمی‌گیرند. این سازمان‌ها تنها خدمت‌رسانی خیریه ای انجام نمی‌دهند بلکه گاهی در کنش‌های سیاسی نیز مشارکت می‌کنند. حال که امروزه این سازمان‌های ایمان محور جهانی شده‌اند؛ در این مقاله تلاش شده تا به خصیصه ها و انواع دسته‌بندی آن‌ها پرداخته شود.

دسته‌بندی ایمان

«گروه کاری پیرامون نیازهای انسان‌ها[۶]» و «برنامه‌های ابتکاری ایمان محور[۷]» تیپولوژی مختصری در رابطه با ایمان و سازمان‌ها ارائه کرده‌اند. این دسته بندی بنابر میزان تاثیر ایمان در هدف و کارکرد سازمان‌ها انجام شده که به شرح ذیل است:

• ایمان خالصانه[۸]: همه کارکنان مؤمن هستند و همۀ برنامه‌ها یک محتوای شفاف و اجباری مذهبی را شامل می‌شود.
• ایمان مرکزی: برنامه‌های مذهبی برای این نوع سازمان‌ها اهمیت دارند و سعی می‌کنند نیروی‌های خود را برای شرکت در آنان ترغیب کنند.
• مرتبط با ایمان: این سازمان‌ها برنامۀ مذهبی یا نمادهای مذهبی دارند اما لزوما همه کارکنان مذهبی نیستند.
• پیش‌زمینۀ ایمانی: هیچ برنامه مذهبی ندارند و سعی می‌کنند سکولار به نظر بیایند.
• همکاری دو گروه با ایمان و سکولار
• سکولار

همچنین در همین جهت، کلارک نیز مقدار ایمان را در سازمان‌های ایمان محور به الف) غیرفعال، ب)فعال، ج) تشویق‌کننده و د) طردکننده تقسیم می‌کند. در تیپولوژی کلارک ایمان، تابع مبنای بشردوستانۀ گسترده‌تری به عنوان محرک برای عمل و وحدت بخشیدن به شکل‌های دیگر حمایت است اما از طرفی انگیزه برجسته‌تری برای دو نوع آخر تقسیم‌بندی کلارک محسوب می‌شود. هرچقدر دو دستۀ غیرفعال و فعال کاری به ایمان ندارند اما دو دسته دیگر یعنی تشویق کننده و طرد کننده رقابتی قابل توجه بر سر جذب کردن افراد مؤمن دارند.

همانطور که انتظار می‌رود، حقیقت محتوای برنامه‌ها مخصوصا آنهایی که اعمال مذهبی را شامل میشوند فاکتور کلیدی برای تعیین کردن جایگاه ایمان در این نوع سازمان ها محسوب میشوند. آنروه توضیح می‌دهد که این اعمال مذهبی شامل دعا کردن، ستایش، در میان گذاشتن اعترافات و تعلیم آموزه‌های دینی می‌شود. البته آنروه تأکید می‌کند که بنابر اینکه چگونه اعمال مذهبی یاد شده منتقل شوند، از هم متمایز می‌شوند. مثلا سازمانی که این اعمال در آن اجباری باشند با سازمانی که این اعمال اختیاری است متفاوت است.

تاثیر ایمان بر روی عناصر سازندۀ سازمان

عده ای از محققان درباره عناصر مدیریتی، خیریه‌ای، برنامه‌ای و محیطی که می‌توانند از ایمان تأثیر بگیرند تأمل کرده‌اند. برخی ابعادی که می‌توانند از ایمان تأثیر بگیرند شامل موارد زیر می‌شوند:

• هدف: جایگاه ایمان در هویت و هدف سازمان
• انگیزۀ تاسیس
• مدیریت: نقش ایمان در انتخاب‌های کلان‌تر سازمان
• کارکنان: نقش ایمان در انتخاب کارکنان
• حمایت مالی یا غیرمالی از منابع مذهبی
• اعمال
• محیط: اینکه آیا محوطه برای اعمال مذهبی استفاده می‌شود یا از نمادهای مذهبی در محیط استفاده شده؟
• محتوای برنامه ها: اینکه آیا مستقیما مذهبی هستند؟
• رابطه ایجاد شده بین محتوای مذهبی و خروجی آن
• وابستگی: اینکه آیا موجودیت سازمان وابسته به مذهب است؟

سیر تحولی مفهوم ایمان در خدمات اجتماعی انگلیس

همانگونه که بیان شد، مطالعۀ حاضر سعی دارد تا تحولاتی که بر اثر ارتباط ایمان با خدمات اجتماعی بی‌خانمان‌ها در عمل ایجاد می‌شود‌ را کشف کند. برای به دست آوردن این اطلاعات، در دو شهر لندن و منچستر مطالعۀ موردی انجام و سازمان های ایمان محور با سکولار مقایسه شدند. این دو شهر به علت شبکه‌های فراوان خدمات اجتماعی و جمعیت بیش از حد اقلیت‌های قومی‌شان انتخاب شدند که در نتیجۀ این مسئله، خدمات خیرانه توسط افراد مذهبی در این مکان‌ها به حداکثر رسیده است. در مجموع در این دو شهر ۲۵ سازمان ایمان محور و سکولار مورد بررسی قرار گرفت.

 

 

بیشتر سازمان‌های مورد مطالعه (ایمان محور و سکولار) از دل سازمان‌های مذهبی رشد کرده‌اند. پس جای تعجب ندارد که اکثر سازمان‌های مدرن خیریه نیز ریشه مذهبی، مخصوصا مسیحی داشته باشند. آنها در سال‌های اولیه توسط داوطلبان و صدقۀ مذهبیان اداره می‌شدند و برای بی‌خانمان‌ها سوپ شبانه و جای خواب فراهم می‌کردند. این سازمان‌ها با گذشت زمان تکامل پیدا کردند و رفته رفته مثلا با استخدام کارکنان با حقوق معین تخصصی تر شدند و خدمات خود را گسترش دادند. همانطور که این سازمان‌ها تغییر کردند، معنی ایمان نیز با گذر زمان دچار تغییراتی شد. در ادامه تاثیرات ایمان روی سازمان‌ها در این دو شهر را بررسی می‌کنیم و تغییرات مفهوم ایمان با این توضیحات مبرهن خواهد شد:

• ریشۀ ایمان، وابستگی و هویت عمومی

مشخص کردن اینکه یک سازمان واقعا ایمان محور است یا صرفا ریشه آن ربطی به مذهب دارد بسیار پیچیده است. در بعضی از موارد این مطالعه، اسم‌ها پیوند عمیقی با مذهب داشتند و در عمل نیز مذهبی عمل می‌کردند اما در بعضی موارد مدیریت تنها اسم را به علت تاریخی بودن سازمان خیریه نگه داشته بود و جنبه مذهبی نداشت. از طرفی نداشتن اسم مذهبی لزوما به معنی ایمان محور نبودن سازمان نبود. طبق یافته‌ها بعضی از سازمان‌های ایمان محور و سکولار بنابر شرایط، روی اسم خود و ریشۀ خود تأکید یا آن را انکار می‌کردند. آنان زمانی که از گروه‌های مذهبی حمایت می‌خواستند معمولا به اسم مذهبی خود بیشتر تکیه می‌کردند تا زمانی که از مردم عادی.

• منش و اخلاقیات

هنگام مقایسه اخلاق و هدف‌های سازمان های سکولار و ایمان محور، مشترکات آن‌ها بیش از تفاوتشان بود. هر دوی این سازمان‌ها بر تکریم و احترام به ذی نفعان این خدمات تأکید می‌ورزند و هیچ تفاوتی بین افراد با جنسیت و نژاد و مذهب متفاوت نمی‌گذارند. تفاوت منش در این دو نوع سازمان‌ها معمولا حول تبلیغات مسیحیت می‌چرخد. بعضی از سازمان‌های ایمان محور به طور فعالانه دنبال فرصت برای تبلیغ مسیحیت در دل کارهای خیرخواهانه خود هستند. البته شایان ذکر است که این سازمان‌ها به طور کلی به بقیه مذاهب هم احترام می‌گذارند و مؤمنان دین‌های دیگر را تشویق به دعا کردن بر اساس آیین خودشان می‌کنند.

• مدیریت و کارکنان

معمولا پست‌های مدیریتی سازمان‌های ایمان محور توسط پیروان آن مذهب اشغال می‌شود. اما به طور کلی به علت چند مذهبی بودن جامعۀ انگلیس، کارکنان چه در سازمان‌های سکولار و چه ایمان محور ترکیبی از مؤمنان و غیرمؤمنان بودند. از طرفی بسیاری از افراد، ایمان را مسئله ای شخصی می‌دانستند و خیلی از کارکنان از مذهب همکاران خود خبر نداشتند. همچنین بسیاری از مدیران پروژه و کارکنان اصلی که هم با سازمان‌های سکولار و هم ایمان محور کار کرده بودند تاکید داشتند که ایمان داشتن یا نداشتن کارکنان هیچ تفاوتی در ساختار این دو نوع سازمان به وجود نمی‌آورد.

• منابع و محیط

تقریبا تمامی خدمت‌رسانی‌ها (سکولار و ایمان محور ) حمایت مادی از سوی جوامع مذهبی دریافت می‌کردند. همچنین بخشی از ذخایر مالی این سازمان‌ها از منبع‌های قانونی اخذ می‌شود که بنابر یک سری عوامل-بیشتر بنابر نوع خدمتی که فراهم می‌کنند یا ارزشی که به استقلال خود می‌دهند- تغییر می‌کند. البته شایان ذکر است که عدۀ قلیلی از این سازمان‌ها استقلال خودشان را فدای منابع مالی بیشتر می‌کردند و حاضر بودند کمتر مستقل باشند اما منابع مالی بیشتری را در اختیار بگیرند. از لحاظ محیطی نیز، سازمان‌های ایمان محور در محیط‌های مختلفی مانند کلیساها، هاستل‌ها، آشپزخانه‌های معابد و … خدمات خود را به بی‌خانمان‌ها ارائه می‌دهند.

• محتوای برنامه و اعمال مذهبی

رؤیت‌پذیری ایمان در سازمان‌های مورد مطالعه در چند دهۀ اخیر تغییرات زیادی کرده بود. با وجود آنکه در گذشته برخی سازمان‌های ایمان محور از افراد بی‌خانمان می‌خواستند تا در مناسک مذهبی شرکت کنند اما این تقاضاها امروزه به طور کلی متوقف شده‌اند. همچنین در هیچ کدام از سازمان‌ها از ایمان به عنوان تنها نیروی ضرورت بخش برای کمک به بی‌خانمان‌ها اشاره نشده است اما بعضی از خیریه‌ها بر این باورند که افراد با داشتن ایمان قلبی می‌توانند با یک سری از مشکلات و تروماها راحت‌تر کنار بیایند. سازمان‌های سکولار به جای واژه ایمان دربرابر یک سری از بی‌خانمان‌های در جستجوی خدا، از «معنویت» استفاده می‌کردند ولی در پاسخ به برخی سوالات معنوی افراد باز می‌ماندند.

نتیجه

این مطالعات اهمیت ایمان را در وجوه کارکردی سازمان‌های ایمان محور تأیید می‌کند اما نکته مهم آن است که نباید بین دو مدل سازمان سکولار و ایمان محور تفاوت‌های فاحشی به وجود بیاید. سیستم‌های رفاهی مثل خدمت‌رسانی به بی‌خانمان‌ها دارای گستره‌ای از ذی‌نفعان هستند که از این خدمات استفاده می‌کنند؛ ذی‌نفعانی که نه کاملا مذهبی و نه کاملا سکولار شده‌اند، بلکه ترکیبی از دو هستند[۹].

 

 پانوشت

۱ Where’s the ‘Faith’ in ‘Faith-Based’ Organisations? The Evolution and Practice of Faith-Based Homelessness Services in the UK

۲ SARAH JOHNSEN

۳ FBOs

۴ Faith-Based Initiative

۵ Salvation Army

۶ Working Group on Human Needs

۷ Faith-Based and Community Initiatives

۸ Faith-saturated

۹ نویسنده گزارش: گل‌آسا سادات حاجی میرزایی